Kivataani itirutinga Uallinirmit Tariukkut Apqutinga, nunamikni piqarluaqtuq imanga uumani Qikiqtaalup Kangirhungani uumanilu Davis Strait ikayuqtaat Nunaqaqqaarhimayut katimayut pidjutikhanut. Ittuq Kaanatami Kalaakliitmilu, hapkuat imanga atayut ukunani Ukiuqtaqtumi Tariunga Atlantic-mut hiamitiqtuqlu 1.1 milliat kilaamatamik.
Hakugiktuq kuugaq kuugalaaqtuq hinaani Kalaakliimut taunungaffaaqtuq taunungaraaluk piyuq Qikiqtaaluk hinaa pipkaidjutikmat niglaumayuq imaqmik hikumiklu hivuraamut Labrador-mut Newfoundland-mullu. Hikuinnaqmi nayugangani, tariup inuuyut angikliyuumiqtuq, tunipluni nakuuqpiaqtumik nayugangit qilalugaq tuugalik, arviq, qilalukkanik, iqaluk, tariuqmi tingmianik unalu niglaumayuq-imaqmi tariup natingani nauhimayut.
Unipkaanga Anihit Ungahiktumit Piiqtauyuq
Nayugaknut hinaanut Nunaqaqqaarhimayut inungit tausinik amihunik ukiunik, una nuna takuyaa hivulliqpaaq European-mik taimaa Norwegian-miutaq Viking-nguyuq atilik Erik the Red-mik tikittuq uumani AD 985. Nutarangit angunahuaqtut Qikiqtaalup Kangirhunga aiviqmik nattiqmiklu niqikhanginnik tugaaq taimaa 4 hannat ukiunik. Taimaa Viking nunangit nungukmata, Dutch-nguyut Qablunaallu aiviqhiuqtut tikittut 1700ni qinirhiaplutik qilalukkap urhunganik; una pipkaidjutiyuq qilalukkat urhunganik qinirhiayut amigairutiyut 1800ni.
Taimaa European qilalukkarvingit naunaipkaqtaa nunanga pilihaaliqtuq qitqani-1800, piqangittuq angiyunik-naunaitkutinga iqalukhiurniq taimaa Anguyaktut Tugliani. Talvangaanit Soviet-kut iqalukhiuqtingit, unalu tahapkuat Poland-miut Kivataanit Germany-mi, angikliyuumiqtuq nunaryuaptikni naunaipkaqtaalu hivulliqpaamik havakvikmik aktikkulaalik havakviup qiqittiivingit tariup ataani iqalukhiurutingit. Ungahiktumi iqalukhiurutingit qinirhiangittut Kalaakliit nataarnanik (nataarnak), tunngavigiyaa iqaluknik talvani ublumi. Qinirhiayut tariup natingani iqaluit aupayaaqtut iqalut, iqalukhiurniq nutqaqpiaqtuq 1970ni talvangaanit utiffaangittuq. Talvangaanit, Soviet iqalukhiurutingit pipkaidjutiliqtuq havakvik Kalaakliit nataarnanik iqalukhiurniq. Talvangaanilu tariup natingani iqaluit aupayaaqtut iqalut nutqaqtuq, maniliurutauyuq qilalukhiuqtut nattiqhiuqtutlu nutqaqtut. Atlantic Kaanatamiutat iqalukhiuqtingit ihumagillualiqtait pigiami kinguknik Qikiqtaalukmi Kangirhua uumanilu Davis Strait. Kinguk qinirhiayuq huradjanik angikliyuumiqtuq akhuurutaulluaqhuni atulihaaliqtumi 1990ni taimaa nutqaqtaukmat uugat Atlantic Kaanatami.
Akhuurutininnga Avatilirininnganut Iqalukhiurniq
Taimaa Inuit hivulliqpaangillu angunahuaqpaktut talvan inunami akuniraalukmik, ihariagiyait hinaanit iqalukpingit, kinguit ukunaniklu tariup huradjat maamaktittiyut. Maniliurutiniqmut hikuilrumi iqalukhiurniq nutaangulihaaliqtuq.
Piiyarninnga iqaluknnik kingukniklu ayurhaqtitait niqikhakhanginnik qilalukkat nirivaktut Qikiqtaalup Kangirhungani. Piyuq aqiarumini iihimayanginnik ihivriuqniq qilalukkanik, avatqumayuq 50 pusantmik niriyamiknik ukiuqtaqtut qilalukkat mikkauyut Kalaakliit nataarnanik.
Kalaakliit nataarnanik uumannga Tununngavyaani kivataanit Atlantic akhuraaluk ingilrayut, kihimi itinnangittumi imanga uumani Qikiqtaalup Kangirhungani uumanilu Davis Strait iqaluliurutikhaq ukununnnga huradjanut. Nataarnanik piyauyut tariup ataani iqalukhiurutingit ukunani imanga angivallaangittutlu nataarnanngualiungittutlu huli.
Ublumi, natingani qinirhiayuq huradjanik aulapkaininngit kinguknut ukunaniklu Kalaakliit nataarnanik uumani Qikiqtaalup Kangirhungani Kaanataup avaliittuq havakviuyuq Ukiuqtaqtumi iqalukhiurniq hapkuallu iqalukhiurniq ayurnaqtut taimaa nayugangit, huradjat iqaluktamikniklu tuniqhaininngit aadlanit atuqtauyut Kaanatamit uumanngalu Kalaakliit. Kaanatami, aadlanut piyauyullu kaanatap kavamanganit, Nunavut kavamanga Huradjanik Munariniq Katimayiinginnit havakvikmillu. Inuit-nanminiriyait havakvingit uumani Qikiqtaalup Kangirhungani tadjannuaq ihuarhiliqtait iihuidjuutinga tuniqhainiqmik pigiami piinarialaqininnga iqalukhiurniqmut imangani. Atauhiq naunaittuq nataarnanik unalu kinguk anguniarnirmut nampangit angikliyuumiqtuq taimaa 10nit ukiunit quulitqianganut avatilirininnganut angunahuarniq.
Ikayuutikhaq Tammaqtailiyakhaq
Oceans North-kut ihumagiut iqalukhiurniq Kaanataup avaliittuq maniliurniqmut pidjutinga (EEZ), tamna 200 tariuqmi ungahiktilaanga nunaup hinaanit, ikayuutauyuq munariyakhaq ikayuutikhainnik tamainnut Kaanatamiutanut, ukununalluaq Inuit ihariagiyut una amihuuninnganik.
Taimaa pikmat una, Oceans North-kut ikayuqtut qayagiyakhaq pilugu iqalukhiurniqmut ihumaliurniq. Tamna tikinnahuarutinga ittukhaugaluaq avatilirininnganut angunahuarniq naunairiami taimaa amihuuninngit aaniaqtailiyukhaq hivuniptiknut atuqtakhaanik. Kitut nutaat maniliurniqmut iqalukhiurniq piliuqtukhaq havaakhanik aulapkaitjutikhanik Inungnut ayurhautipkangillugu qangaraaluknitat angunahuaqtauyut huradjat amihuuninngit. Laisiliqininnga tuniqhaininngalu tuniyuq iqalukhiurniqmut piinarialaqigiami hapkununnga ikayuutinut. Talvuuna, havakviup hivulliqpaanga ihumagiyauniq munariyauyukhaq maliklugulu ihuaqtumut Nunataarutit Angirutinginnit.
Hapummigiami una akhuurutauyuq ikayuutikhaq iqalukhiuqpallaaqtailigiami, Oceans North-kut pitquyait hapkuat:
- Atuliqtiliqlugu aturninnga nutaaq iqalukhiurutikhaq hapummiyaa huradjat nungutpallialiqtut aaningitaillu qayagiyauyut alappaarnaqtumi imaqmi nauyut natingani imaup. Takiuq iqalukhiurut, una uuktuutigillaklugu, kikliqaqtiyait iqaluk Kalaakliit tariuqmi aarluit, nataarnatut ittut unalu tariup natingani iqaluit ilalimaittuqlu tariup huradjat maamaktittiyut.
- Ihuarhilugit ihuaqtut ilihimaninnga aturlunilu ihuaqtumik taigualiurniq, naunaitkutaliknik qun’ngiaqtiuyut, saatalaitkut naunaiyainiit, tingmitikkut qun’ngiaqniq, avatinganut naunaitkutaliriniq unalu Inuinnait qangaraaluknitat avatilirininnganik ilihimaninnga.
- Ihumagilugit ayurhautingit hivitutqiani avatinga pillualirumi atauhiqmik huradjat ihuarhilugulu iqalukhiurniqmut hulilukaarutingit ihuaqtumik.
- Hivulliutipkailugit tahapkununnga nunalgit ungahiktumi ikayuutikhamut.
- Piliurluni tariumi-hapummiutihimaninngit nunguttailiyuq Kalaakliit nataarnanik unalu kinguk iqalungit.
- Tammaqtaililugit utuqqat niglaumayuq-imaq nauyut natingani imaup unalu imarmiutat qitiittut ataanit-qinirhiayuq huradjanik umikvingit.
- Pilugu kiklinga iqalukhiurniq qayagiluni angikliyuumiqtailugu maniliurniqmut iqalukhiurniq apqutinga qaangiutiuq 72 ungahilaaninnga tununngani Qikiqtaalup Kangirhungani.